Rodzina zastępcza – to przejściowa forma opieki nad dzieckiem, które zostało częściowo lub całkowicie jej pozbawione.

Rodzina zastępcza, sprawując osobistą opiekę, w wypełnianiu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw. Zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju.

Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie:

  • orzeczenia sądu opiekuńczego
  • na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilno-prawnej, zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania rodziny

Podział rodzin zastępczych

Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:

  1. Rodziny zastępcze:
  • spokrewnione (małżonkowie lub osoba, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, tj. babcia, dziadek, brat, siostra),
  • niezawodowe (małżonkowie lub osoba, nie będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka) – umieszcza się w nich nie więcej niż 3 dzieci, w razie konieczności umieszczenia rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej jest dopuszczalne umieszczanie w tym samym czasie większej liczby dzieci,
  • zawodowe (małżonkowie lub osoba, nie będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka) – umieszcza się w nich nie więcej niż 3 dzieci, w razie konieczności umieszczenia rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej jest dopuszczalne umieszczanie w tym samym czasie większej liczby dzieci, a wśród nich także:
    pełniące funkcję pogotowia rodzinnego (umieszcza się w nich nie więcej niż 3 dzieci, w razie konieczności umieszczenia rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej jest dopuszczalne umieszczanie w tym samym czasie większej liczby dzieci – na pobyt okresowy, do czasu uregulowania ich sytuacji prawnej, nie dłużej niż na 4-8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego o: powrót dziecka do rodziny, przysposobienie, umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej).
    b. specjalistyczne (umieszcza się w niej dzieci legitymujące się orzeczeniem
    o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dzieci na podstawie ustawy z dnia 26.10.1982 r.
    o postępowaniu w sprawach nieletnich, tj. niedostosowanych społecznie jak również małoletnie matki z dziećmi; w rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci).
  • Rodzinny dom dziecka (może w nim przebywać łącznie 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej).

Kwalifikacją i szkoleniami kandydatów na rodziców zastępczych zajmuje się Ośrodek Wsparcia i Terapii Rodzin w Nowym Sączu ul. Śniadeckich 10 A, tel. (0-18) 442-07-63, (0-18) 445-80-77.

Świadczenia dla rodzin zastępczych

Świadczenia i dodatki przyznaje się od dnia faktycznego umieszczenia dziecka odpowiednio w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka do dnia faktycznego opuszczenia przez dziecko rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.

Świadczenia, dodatki i dofinansowanie do wypoczynku, są udzielane na wniosek odpowiednio rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka.

Świadczenia pieniężne obligatoryjne:

  1. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, na każde umieszczone dziecko, przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, nie niższe niż kwota:
    • 899 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej;
    • 1361 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.
  2. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka przysługuje świadczenie oraz dodatki również po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości, jeżeli nadal przebywa w tej rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli:
    1. uczy się w szkole,
    2. uczy się w uczelni,
    3. uczy się u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego,
    4. uczy się na kursach, jeżeli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielniania,
    5. legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

W przypadku odpowiednio rozwiązania albo likwidacji dotychczasowej rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej, w której przebywa osoba, o której mowa w ust. 2, osoba ta może przebywać w innej niż dotychczasowa rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej za zgodą odpowiednio starosty albo marszałka województwa oraz odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej albo dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej i po osiągnięciu pełnoletności opuściła dotychczasową rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą albo regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, może jeden raz powrócić, o ile spełnia wymagania określone w ust. 2, do dotychczasowej rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej za zgodą odpowiednio starosty albo marszałka województwa oraz odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej albo dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej.

Osoba, której pobyt w rodzinnej pieczy zastępczej ustał w okresie 6 miesięcy przed osiągnięciem przez tę osobę pełnoletności na skutek śmierci osób tworzących rodzinę zastępczą lub osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka może, o ile spełnia wymagania określone w ust. 2, jeden raz powrócić do rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej za zgodą odpowiednio starosty albo marszałka województwa oraz odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej albo dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej.

W przypadku odpowiednio rozwiązania albo likwidacji dotychczasowej rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej osoba, o której mowa w ust. 4 lub 5, o ile spełnia wymagania określone w ust. 2, może przebywać w innej niż dotychczasowa rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej za zgodą odpowiednio starosty albo marszałka województwa oraz odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej albo dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej.

Dodatki do świadczeń

  1. Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje dodatek nie niższy niż kwota 274 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka.
  2. Rodzinie zastępczej zawodowej na dziecko umieszczone na podstawie ustawy z dnia  9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich przysługuje dodatek nie niższy niż kwota 274 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka.
  3. Prowadzący rodzinny dom dziecka otrzymuje środki finansowe na:
    • utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w którym jest prowadzony rodzinny dom dziecka,
      w wysokości odpowiadającej kosztom ponoszonym przez rodzinny dom dziecka na czynsz, opłaty z tytułu najmu, opłaty za energię elektryczną
      i cieplną, opał, wodę, gaz, odbiór nieczystości stałych i płynnych, dźwig osobowy, antenę zbiorczą, abonament telewizyjny i radiowy, usługi telekomunikacyjne oraz związanym z kosztami eksploatacji, obliczonym przez podzielenie łącznej kwoty tych wydatków przez liczbę osób zamieszkujących w tym lokalu lub domu jednorodzinnym i pomnożone przez liczbę dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, oraz osób opuszczających rodzinną pieczę zastępczą jako pełnoletnie, umieszczonych w rodzinnym domu dziecka wraz
      z prowadzącym rodzinny dom dziecka,
    • pokrycie niezbędnych kosztów związanych z remontem lub ze zmianą lokalu w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w którym jest prowadzony rodzinny dom dziecka do wysokości ustalonej w umowie,
    • pokrycie innych niezbędnych i nieprzewidzianych kosztów zawiązanych z opieką i wychowaniem dziecka lub funkcjonowaniem rodzinnego domu dziecka do wysokości środków określonych w umowie.
  1. Rodzinie zastępczej zawodowej sprawującej pieczę nad 2 i mniej dzieci
    oraz osób o których mowa w art. 37 ust. 2-6 ustawy przysługuje zwrot opłaty za gospodarowanie odpadami oraz kosztów eksploatacji, w tym bieżącej konserwacji określonymi w umowie.
  2. W przypadku gdy rodzinie zastępczej zawodowej przebywa więcej niż 3 dzieci, rodzina ta otrzymuje środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego rodziny, w wysokości odpowiadającej kosztom ponoszonym przez rodzinę na czynsz, opłaty z tytułu najmu, opłaty za energię elektryczną i cieplną, opał, wodę, gaz, odbiór nieczystości stałych i płynnych, dźwig osobowy, antenę zbiorczą, abonament telewizyjny i radiowy, usługi telekomunikacyjne oraz związanym z kosztami eksploatacji, w tym bieżącej konserwacji określonymi w umowie, obliczonym przez podzielenie łącznej kwoty tych wydatków przez liczbę osób zamieszkujących w tym lokalu lub domu jednorodzinnym i pomnożone przez liczbę dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, oraz osób opuszczających rodzinną pieczę zastępczą jako niepełnoletnie /zgodnie z art. 37 ust. 5, 6 ustawy/, umieszczonych w rodzinie zastępczej wraz z osobami tworzącymi tę rodzinę zastępczą.

Zgodnie z art. 86. pkt  2. Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej kwoty, o których mowa w art. 54, art. 62, art. 75, art. 80 ust. 1 i art. 81, podlegają waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanym przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, od dnia 1 czerwca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja, przekroczył 105%.
Wysokość kwot, o których mowa w ust. 2, jest ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze obwieszczenia, przez ministra właściwego do spraw rodziny, w terminie do końca marca roku kalendarzowego,
w którym jest przeprowadzana waloryzacja.

Świadczenia pieniężne fakultatywne:

Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka starosta może przyznać:

    1. dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka;
    2. świadczenie na pokrycie:
  • niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka – jednorazowo,
  • kosztów związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki – jednorazowo lub okresowo.

Program „Dobry Start” realizowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Rodzina zastępcza może ubiegać się na dziecko i pełnoletnich wychowanków przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej o jednorazowe świadczenie na rozpoczęcie roku szkolnego w ramach rządowego programu „Dobry Start” w wysokości 300 zł.

Pomoc Państwa w wychowywaniu dzieci – świadczenie wychowawcze w pieczy – program realizowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Dodatek wychowawczy przysługuje na każde dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej lub w rodzinnym domu dziecka, bez względu na kryterium dochodowe. Jest on udzielany na wniosek rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, na pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej.

Odpłatność rodziców biologicznych za pobyt dziecka w pieczy zastępczej

  1. Za pobyt dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej rodzice ponoszą miesięczną opłatę
    w wysokości przyznanych świadczeń oraz dodatków, o których mowa w art. 80 ust.1 i art. 81 ustawy –  w przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.
  2. Za pobyt dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej rodzice ponoszą miesięczną opłatę w wysokości średnich miesięcznych wydatków przeznaczonych na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo – terapeutycznej oraz interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym – w przypadku umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej oraz interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym.
  3. Za ponoszenie opłaty, o której mowa w pkt 1 i 2, rodzice odpowiadają solidarnie.
  4. Opłatę, o której mowa w ust. 1, ponoszą także rodzice pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym władza rodzicielska została zawieszona albo ograniczona.
  5. Ustalonej opłaty rodzice nie ponoszą za okres, w którym dziecko umieszczone w pieczy przebywa u rodziców.

Opłatę tę ustala w drodze decyzji administracyjnej starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej albo interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym.

Starosta ustalając wysokość opłaty uwzględnia sytuację rodzinną, zdrowotną, dochodową   i majątkową rodziny lub osoby.

Wynagrodzenia dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka

Zawodowe rodziny zastępcze oraz prowadzący rodzinny dom dziecka otrzymują wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i wychowania. Natomiast zawodowa rodzina zastępcza pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego otrzymuje wynagrodzenie z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka lub z tytułu świadczonej opieki i wychowania.

Osoby zainteresowane szczegółowe informacje mogą uzyskać w Dziale Koordynacji Pomocy Instytucjonalnej i Pieczy Zastępczej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowym Sączu, ul. Śniadeckich 10 A tel. (0-18) 354-82-70, 354-82-71, 354-82-73, 354-82-81, 354-82-98.